KKM Liralaşma yerine Dolarizasyonu Doğurdu

Mevduattaki ‘dolarizasyon’ oranını gösteren döviz mevduatları ile dövize endeksli bir enstrüman olan Kur Korumalı Mevduat’ın toplam payı, eylül sonu itibarıyla yüzde 65,6 ile Kur Korumalı Mavduat’ın henüz başlamadığı 2021 yılı sonundaki düzeyin de üzerinde gerçekleşti.

10.10.2023- Dövize yönelişi önleme ve ekonomide ‘liralaşma’yı sağlama iddiasıyla başlatılan, ancak kamuya getirdiği aşırı yük taşınamaz hale geldiği için yeni ekonomi yönetimi ve Merkez Bankasınca tasfiyesine çalışılan Kur Korumalı Mevduat (KKM) uygulamasında gelinen sonuç, hedeflenenin tam tersine ‘dolarizasyon’da büyüme oldu.

KKM öncesi Aralık 2021 sonu itibarıyla 5 trilyon 303,5 milyar lira olan toplam mevduat hacminin 3 trilyon 423,3 milyar lira ile yüzde 64,5’ini yabancı para ve 1 trilyon 880,2 milyar lira ile yüzde 35,5’ini TL mevduat oluşturuyordu. Buna göre mevduatta yüksek oranda ‘dolarizasyon’ bulunuyordu.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) son verilerine göre, 29 Eylül itibarıyla 13 trilyon 309,5 milyar liraya ulaşan toplam mevduatın; 3 trilyon 303,2 milyar lirasını KKM, 4 trilyon 580,6 milyar liralık bölümü standart TL mevduat ve 5 trilyon 525,7 milyar lirasını klasik yabancı para mevduat (DTH) oluşturdu. Böylece KKM ile DTH’ın toplamı 8 trilyon 728,9 milyar lira ve bunun toplam mevduat hacmindeki payı yüzde 65,6 oldu.

Son dönemdeki caydırıcı önlemlerle KKM’de kısmi çözülme ve bir miktar standart TL mevduata kayışa rağmen, 29 Eylül itibarıyla toplam mevduat hacmi içinde normal TL mevduatın toplamdaki payı yüzde 34,4’le, KKM hacminin henüz sıfır olduğu 2021 sonundaki düzeyinin 1,1 puan altında; başka deyişle KKM + yabancı para mevduatın toplam payı o tarihteki düzeyinin 1,1 puan üzerinde gerçekleşti. Buna göre iki yıla yaklaşan uygulama sürecinde mevduatta liralaşma yerine dolarizasyon arttı.

Hedef ‘liralaşma’ idi

Önceki ekonomi yönetimince KKM, kurları yükselten ve enflasyonu da tetikleyen dövize yöneliş eğiliminin önüne geçme ve ekonomide ‘liralaşma’yı artırma argümanıyla 2022 başında başlatılmıştı.Kur artışlarının bankaların mevduata verdiği faizden daha yüksek olması durumunda aradaki farkın devletçe mudiye ödenmesine dayalı KKM, ilk yılında tasarruf sahiplerinden ilgi gördü. Dövizden çözülen ya da dövize gidecek fonlar, kur farkı garantisi cazibesi ile KKM’ye çekildi.

Bu enstrümana park eden fonlar 2022 sonunda 1 trilyon 415,3 milyar liraya ulaştı, standart TL mevduat bir yılda yüzde 79 artışla 3 trilyon 365 milyar; klasik yabancı para mevduat ise sadece yüzde 19,3 artarak 4 trilyon 85,4 milyar lira oldu. Böylece yüzde 67,2 büyüyerek 8 trilyon 865,7 milyar lira olan toplam mevduat hacminde standart TL mevduatın payı yüzde 37,9’a çıktı. Toplam mevduat hacminin yüzde 16’lık bir bölümünü KKM oluştururken, standart döviz mevduatının payı 8,4 puan düşerek yüzde 46,1’e indi.

Ancak dövize endeksli bir enstrüman olması nedeniyle mevduat hacminde yerli-yabancı para payı hesaplanırken yabancı para hanesinde değerlendirilmesi gereken KKM ile standart döviz mevduatının toplam hacmi yüzde 60,7 büyüyerek 5 trilyon 500,7 milyar liraya ulaşmış oldu ve yabancı para mevduat ile KKM’nin toplam payı yüzde 62 düzeyinde oluştu.

TL mevduatın payı düştü

29 Eylül itibarıyla toplam mevduat hacmi içinde normal TL mevduatın toplamdaki payı yüzde 34,4’le, KKM hacminin henüz sıfır olduğu 2021 sonundaki düzeyinin 1,1 puan altında; başka deyişle KKM + yabancı para mevduatın toplam payı o tarihteki düzeyinin 1,1 puan üzerinde gerçekleşti.

Dolarizasyonun zirve yaptığı tarih

KKM, bu yıl ise 18 Ağustos’a kadar olan dönemde hızlı bir büyüme göstererek bu tarihte 3 trilyon 407,9 milyar lira ile en yüksek düzeyine ulaştı. Aynı tarihte 5 trilyon 432,9 milyar lira olan standart yabancı para mevduat ile birlikte 8 trilyon 840,8 milyar liraya ulaşan toplam döviz ve dövize endeksli hacmin, toplam mevduattaki payı da yüzde 68’i aştı. Standart TL mevduatın toplamdaki payı ise yüzde 31,9’la uygulama öncesinin de 3,6 puan altına inmiş oldu. 18-25 Ağustos haftasında KKM 39,2 milyar lira azalırken, standart TL mevduatta 66,8 milyar lira ile daha büyük bir çözülme yaşandı, yabancı para mevduat ise 10,8 milyar lira arttı. Böylece mevduatta “dolarizasyon” oranını veren KKM+yabancı para mevduatın toplamdaki payı 25 Ağustos’ta yüzde 68,4’le en yüksek düzeyi gördü.

NAKİ BAKIR/ Dünya Gazetesi