ALS neden gelişir, ALS hastalığını nasıl anlarız?

İnsanlarda ALS’nin kalıtsal bir formu geliştiğinde, sonuçlar aynı olsa bile etkilenen genin her zaman aynı olmadığı ortaya çıktı.

27.08.2023- ALS gelişen kişilerin diğer %85’i için nedeni belirlemek daha da zordur. Birisine ALS tanısı konduktan sonra hiç kimse “büyük amcanızda böyle bir şey vardı” demezse, bu durum rastgele, tek seferlik bir olay olarak kabul edilir ve “ara sıra” bir vaka olarak adlandırılır. Son araştırmalar genetik mutasyonların hikayenin bir parçası olabileceğini öne sürdü. Ancak bunlar muhtemelen ailesel ALS için belirtilen tek ciddi, bariz biyolojik hatalardan ziyade birkaç farklı gendeki küçük değişiklikleri içeriyor. 40’a kadar gendeki değişikliklerin, bir kişinin sporadik ALS riskini arttırdığı düşünülüyor, ancak bu durum son derece nadirdir.

Michigan Üniversitesi’nden nöroloji profesörü Eva Feldman, ALS’nin türüne bağlı olarak “hastalığın genetik faktörlerle açıklanabilme derecesi yalnızca %8 ila %60 arasındadır” diye açıklıyor.

Bununla birlikte, dış ortamdaki potansiyel tetikleyicilere tekrar tekrar ve uzun süreli maruz kalmanın, birisinin ALS’ye, özellikle de sporadik formuna yakalanma riskini artırabileceğine dair yeni kanıtlar da var . Bu, Feldman ve meslektaşlarını araştırmaya yöneltti.

Feldman, “ALS ‘açıklayıcı’ olarak adlandırdığımız, riski artıran toksik çevresel maruziyetlerin toplamı olan şeyin varlığından şüphelendik” diyor. Ekip, organik kimyasal kirleticilere, metallere, böcek ilaçlarına, inşaat işlerinden kaynaklanan tozdaki parçacık maddelere ve kötü hava kalitesine uzun süre maruz kalmanın kişinin ALS riskini artırmaya katkıda bulunabileceğini buldu .

ALS Derneği’nin baş misyon görevlisi Neil Thakur , ALS’nin tam bir nedeni ve sonucu olmadığını söylüyor. “Bu her zaman faktörlerin bir birleşimidir” diyor. “Bir risk faktörünüz veya genetik profiliniz olsa bile, ALS’ye yakalanacağınız yüzde 100 kesin değil.”

Ancak dizel yakıttan , uçak yakıtından, yanık çukurlarından gelen parçacıklardan , pestisitlerden ve aerosollerden gelen parçacıklara maruz kalmanın kişinin ALS geliştirme riskini artırabileceğine dair bazı kanıtlar olduğunu da ekliyor. Örneğin askeri personelin bunlara oldukça maruz kaldığını ve hastalığa yakalanma ihtimalinin yüksek göründüğünü söylüyor.

Sporlar ALS’yi tetikler

Ayrıca içme suyunuzda, sigara içtiğinizde ve temas yaptığınız sporlarda kurşun bulunmasının ALS’yi tetikleyebileceğine dair kanıtlar da var . Yine de pek çok belirsizlik var. ALS tanısı konmadan önce alkol alımının ve sigara içmenin yaşam boyu etkisini değerlendiren çalışmalar, sigara içmemenin sizi mutlaka korumayacağını öne sürüyor . (Elbette bu faktörler kişinin başka birçok duruma yakalanma riskini azaltır; dolayısıyla içki ve sigara tüketiminizi sınırlamak için birçok başka neden vardır .)

ALS’nin (ve genel olarak MND’nin) nedenlerini araştıran bilim insanları ve klinisyenlerin karşılaştığı zorluklardan biri, bunların çok şükür nadir hastalıklar olmasıdır. Az sayıda hasta arasında, herkes araştırma çalışmalarına katılmaya istekli veya istekli olmayabilir. Genetik ve yaşam tarzında sonuçları etkileyebilecek birçok farklılık vardır. Örneğin vakaların %4’ünde genetik bir değişiklik bulunsa bile, bu grupta belirli bir kimyasal kirleticiye maruz kalanlar ile maruz kalmayanlar arasında net bir fark görecek kadar insan olmayabilir.

Thakur, “Yeterli sayıda insanı bir ALS klinik deneyine dahil etmek uzun zaman alıyor, çünkü hastalık çok hızlı ilerliyor ve insanlar ancak hastalığın erken dönemlerinde uygun hale geliyor” diyor. “Ailenizde ALS varsa ve ALS geniniz varsa, denemelere katılıp katılamayacağınızı keşfedebilirsiniz, bu size ve başkalarına yardımcı olabilir.”
Feldman ayrıca ekibinin genetik ve çevresel faktörlerden kaynaklanan birleşik riski inceleyen araştırmasının “zorlu” olduğunu çünkü birden fazla genin (onlarca, hatta muhtemelen yüzlerce) ALS’de “poligenik risk profili” olarak adlandırdıkları şeye katkıda bulunduğundan şüphelendiklerini söylüyor. Bu risk profilinin “tek genlerden kaynaklanan geleneksel riske ek olarak” geldiğini söylüyor. Ekip şimdi bu poligenik risk profilinin ALS’ye neden olacak çevresel faktörlerle nasıl etkileşime girebileceğini araştırıyor.

Şu anda ALS’nin tedavisi mümkün değil. Ancak Gıda ve İlaç İdaresi , ilerleme hızını yavaşlatmaya ve insanlara biraz daha zaman kazandırmaya yardımcı olabilecek çeşitli tedavileri onayladı . Bu ilaçların beyin ve omurilik çevresindeki bazı kimyasalların düzeylerini azaltmaktan sinir hücresi ölümünü önlemeye kadar uzanan bir dizi mekanizması vardır.

Belirli bir hatalı genin etkilerine karşı tedavileri hedeflemenin de yararlı olabileceği ihtimali de var gibi görünüyor. Örneğin, SOD1 mutasyonunun verdiği hasarı ortadan kaldırmak için tasarlanan bir ilacın yakın zamanda yapılan erken denemesi, bazı umut verici ön sonuçlar üretti.

Bir kişiye ALS tanısı konulmasından hangi genetik mutasyonların sorumlu olabileceğini bilmek, şu anda bu durumu yaşayan biri için özellikle rahatlatıcı olmayabilir. ALS Derneği’nin odak noktası , bu duruma sahip kişilere ve ailelerine destek ve rehberlik sağlamaktır .

Thakur, “ALS Derneği’nin stratejisi, tedavi bulunana kadar onu yaşanabilir kılmaktır” diyor. Kuruluş, farklı geçmişlere sahip sağlık çalışanlarının dahil olduğu yüksek kaliteli bakımın, kişinin birkaç ay daha uzun süre daha aktif bir yaşam sürmesine olanak sağlayabileceğini savunuyor. Dernek ayrıca, ALS’nin gelişimine katkıda bulunabilecek potansiyel kişilerden kaynaklanan riskin nasıl azaltılacağına dair bir kılavuz yayınlamayı planladığını söylüyor.

Ancak zorluk, uygun araştırmalar için finansman sağlamaktır. Her bir genin veya çevresel faktörün ne kadar katkı sağlayabileceğinin yanı sıra, kazanılan bilgilerin nasıl uygulanacağı konusunda daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır. “Asıl soru insanların neden ALS’ye yakalandığı değil, bunu önlemek veya tedavi etmek için ne yapabiliriz?” Thakur diyor.

Sebebi ne olursa olsun bu ilerleyici hastalığın ilerleyişi devam edecek. Aileniz ve arkadaşlarınız , Sandra Bullock’un yaptığı gibi, her yeni bozulma düzeyine sevgi ve sabırla karşılık vermek zorunda kalacaklar . Ancak bu yıkıcı durumun ardındaki bilimin daha iyi anlaşılması, daha etkili tedavilere yol açacağını ve hatta bir gün yeni vakaların ortaya çıkmasını engellemeye yardımcı olabileceğini umuyoruz. Ve bu her zaman memnuniyetle karşılanır.